Gołąb (łac. Columba livia domestica) — Pomiędzy nami lata biały gołąb smutku i nosi ciągłe wieści

Minęły cztery miesiące, odkąd Tigran założył na plecy worek z całym swoim dobytkiem i wyruszył do Monastyru Khor Virap, oglądając się za siebie tylko, gdy nie było widać jego twarzy i łez, za przyszłością, która miała rację bytu jedynie w marzeniach i głowach dwójki dzieciaków. Rozumiał, że tak będzie lepiej, matka Narine mu wszystko wytłumaczyła, a on się zgodził, nie miał wyjścia.
Niespodziewanie, do panny Narine, przyszedł list. Dostarczył go chłopiec rzeźnika i w zamian dostał ciasteczko. Chłopiec powiedział, że stary mnich wysłał go, żeby tutaj zaniósł wiadomość. Pielgrzymi i mnisi przenoszący się z miejsca na miejsce byli jedyną szansą na wiadomości, bo tylko nieliczni mieli przywilej, aby wzywać posłańców. Młody Tigran, nowicjusz, na pewno do nich nie należał.
Złożony świstek ciężko było nazwać w ogóle listem. Był starannie zaadresowany, ale widać było, że na odwrocie ktoś ćwiczył malowanie farbkami i litery, jakby oszczędzano papier. Same literki tekstu były bardzo krzywe, uciekały z linii, a słowa również nie należały do najładniejszych, ani przez składnię zdań, dobór, ani ortografię. Tigran mówił inaczej, niż pisał, jakby silił się, aby list brzmiał odpowiednio poważnie, jak na swoją formę. Zresztą, był to również pierwszy, jaki kiedykolwiek wyszedł spod ręki zakonnego nowicjusza. Wiadomość była króciutka, ale pisana była bardzo długo, co widać po grudkującym się atramencie, zasychającym nierównomiernie.
Już celowo, na samym dole Tigran narysował brzydkiego jak noc kotka.

O tym, że list był zaadresowany właśnie do niej, Narine dowiedziała się od matki dopiero po wieczerzy, gdy wszyscy już dawno rozeszli się od stołu. Kobieta zawołała dziewczynkę do saloniku, gdzie sama zwykła odpisywać na własną korespondencję a czasami także przyjmowała gości, wsunęła jej papierek w ręce i ostrzegła: „Nie mów ani ojcu, ani Hakobowi”. Hakob będzie zazdrosny, że to nie on dostał wiadomość od kolegi i będzie robił sobie z ciebie nieprzyzwoite żarty, wytłumaczyła. Ale dlaczego córka miała ukrywać ten fakt przed tatą, tego Narine nie zrozumiała do końca. „To nasz kobiecy sekret” przekonało młodziutką panienkę, schowała więc papier pod fartuszkiem i pobiegła do siebie czym prędzej, mało nie zostawiając za sobą nóg i nie gubiąc pantofli.
Serce w piersiach dudniło jej z ekscytacji tak mocno, że przez chwilę prawie uwierzyła, iż była o krok od spotkania z Bogiem i już chciała biec z powrotem do matki, żeby się przedśmiertnie pożegnać oraz poinstruować, co pani domu powinna zrobić z każdą z lalek z półki nad łóżkiem najmłodszej córki.
Zawisła w oknie, nabrała kilka głębokich wdechów. Do czytania przygotowywała się jak do walki bez mała, chociaż tak naprawdę jeszcze nigdy w życiu z nikim się nie biła i nawet nie wiedziała, czy to naprawdę tak mocno boli. Wreszcie to zrobiła: otworzyła świstek, przeczytała.
Z każdym kolejnym zdaniem ciemne brwi Narine schodziły coraz bardziej w dół. Na samym końcu natomiast, przy podpisie, kompletnie przybita młódka rozpłakała się ze złości.

Trzy razy zabierała się tego wieczoru za odpowiedź, takoż trzy razy zrywała się od stolika, by rozchodzić gniew po dywanie, drepcząc po pokoju w kółko. Wreszcie zasnęła z przejęcia, z głową na twardym drewnie biurka, a za właściwe pisanie zabrała się dopiero dwa dni później, po emocjonalnej rozmowie z ulubioną piastunką i po samotnej wycieczce nad strumień, gdzie dziewczynka zaciekle ciskała kamieniami w wodę, usiłując starannie przemyśleć dobór złośliwości.

— Bracie Arturze?
— Tak, Tigranie?
Chłopak zmiętosił lekko list w dłoniach, zmarszczył chmurne brwi, jak to miał w zwyczaju, gdy się nad czymś mocno zastanawiał i podniósł spojrzenie na nowo na starszego zakonnika. Brat Artur miał około trzydziestu sześciu lat, był chudym mężczyzną z brodą aż do połowy piersi i bardzo sympatycznym uśmiechem. Opiekował się nowicjuszami, nauczał ich oraz wyznaczał zadania.
— Czy mnisi mogą mieć przyjaciół?
Śmiech zakonnika poniósł się po korytarzu monastyru.
— Oczywiście, że tak, moje dziecko. Ja jestem twoim przyjacielem, Hark jest twoim przyjacielem. Bóg nim jest. — Brat Artur położył dłoń na swoim sercu, wspominając Stwórcę Najwyższego, lecz młody chłopak nie miał przekonanej miny.
— Nie o tym mówię. Takich przyjaciół poza monastyrem. Dziewczynę.
Brat Artur westchnął.
— O ile uszanujesz jej życie poza murami, gdy stanie się czyjąś żoną i matką ani nie obrazisz Boga krzywoprzysięstwem i łamaniem swoich ślubów, oczywiście, że możesz. Wszyscy jesteśmy braćmi i siostrami w Jezusie Chrystusie.
Tigran i brat Artur rozmawiali jeszcze chwilę, aż dotarli do swoich celi, a chłopak opowiedział mu, nie w całości i czerwieniąc się, jak dojrzały burak, o Narine. Starszy zakonnik szybko dodał dwa do dwóch, nawet on kojarzył Magnata Moherowego.

Kolejny list przyszedł w połowie grudnia. Zgodnie z poprzednimi obawami Tigrana, czas pomiędzy odpowiedziami miał się wydłużać z powodu śniegów i długiego czasu przejazdu poczty. Klasztor generował jej niezbyt wiele, nie zimą, gdy pielgrzymi zdarzali się niezbyt często. Latem pisali do rodzin, ukochanych, niejednokrotnie co drugi dzień przybywał ktoś po dwa czy trzy listy.
On nie pisał wcześniej do Narine, bo nie umiał. Przybył do Khor Virap znając jedynie znaki swojego imienia oraz imienia Narine, bo go ich nauczyła. Przecież nie mogła wziąć ślubu z chłopakiem, który nie będzie wiedział, jak wpisać swoje imię w księdze, w której wpisywano wszystkie małżeństwa, chrzty i śmierci w parafii. Mnisi go nauczyli liter, okazał się bardzo bystrym chłopcem, na dodatek utalentowanym w piórze. Litery szybko nabrały kształtu, chociaż nadal linia tekstu opadała na prawą stronę znacznie, krzywiąc całości, a im bliżej marginesu, tym znaki były mniejsze.
Drugi kot pojawił obok imienia Narine i wyglądał jak jeden z domowych w Karmrashen przez charakterystyczne umaszczenie. Bawił się włóczką. Ten już nie był brzydki i niekształtny.

W wieku lat trzynastu z okładem panienka Narine, najmłodsze dziecko Margaryanów, nie musiała martwić się o zbyt wiele. W kwestii prowadzenia gospodarstwa i przebiegu cyklów natury na przestrzeni miesięcy i lat, jak na córkę prominentnego hodowcy inwentarza wykazywała się czasami wprost rażącą ignorancją. Wiedziała, jak i czym można karmić kozy, ale nie musiała tego robić, od tego bowiem byli chłopcy służebni. Ona chadzała do obórki wtedy, kiedy miała takie życzenie i karmiła zwierzątka dla relaksu, ponieważ je lubiła. Wiedziała, że przed nadejściem lata kozy należało golić i cała czeladź zbierała się pospołu na to wydarzenie, ale wówczas dziewczynka zajmowała się co najwyżej głaskaniem zaniepokojonych koźlątek albo skakaniem na worki wypchane wełną. Kiedy czeladź Margaryanów chodziła pomagać na polach sąsiadów, Narine bawiła się z ich dziećmi i obserwowała ze wzgórz, jak parobkowie, mali jak mróweczki z oddali, cięli zboża i zbierali je w snopy.
Bardzo ożywiła się natomiast w grudniu, przy kuchni i ozdabianiu domostwa. Kiedy zimowy, górski wiatr wył za oknami, turlając się ze stoków a kobiety siedziały w gronie przy piecu przy ręcznych robótkach, Narine uwiesiła się matce na ramionach i spytała ją szeptem:
— Czy zakonnikom wolno dostawać prezenty...?




List od Narine przyszedł razem z innym – świątecznymi pozdrowieniami od pani Margaryan, jej dzieci oraz Anoush – a także wraz z niewielką paczuszką. Tigran znalazł w niej lniany woreczek wielkości dłoni, zacieśniany sznurkiem, który zawierał orzechy w karmelu i twarde cukierki, do tego została dołączona także świąteczna świeca żłobiona ręką Narine we wzorki gałązek igliwia i gwiazdki i para trochę koślawych, dwupalczastych rękawiczek, a w kawałku czystej kuchennej szmatki leżało zawinięte  duże ciasteczko gata, już trochę zeschnięte i twarde przez czas transportu do monastyru. Rodzina Narine wysłała osobną skrzynkę z wypiekami dla reszty braci, lecz tylko w tym gata, które Tigran znalazł w swojej paczce osobno, ukryty był pieniążek, wedle tradycji mający przynieść szczęście na cały przyszły rok.

Po całym liście rozbiegały się stado narysowanych ołówkiem kózek, ale na dolnym marginesie Tigran namalował prosty sielski obrazek dziewczynki z kozą, która spoglądała tak, że ciemne włosy zasłaniały twarz. Miała sukienkę Narine i jej posturę. Dziewczynka z daleka machała wędrowcowi w mnisim odzieniu.

Chociaż list był nadal napisany na papierze używanym do ćwiczeń liter, w zakonnej oszczędności, to pomiędzy kształtem liter i równości pisma była znacząca różnica. Charakter pisma stał się kształtny, litery równe, stojące w szeregu lepiej niż nowe opłotki, które Tigran stawiał po zimie w zagrodach, tekst już nie uciekał na stronę, co więcej, marginesy były równiutkie, zgodnie z zasadami zdobienia.
Gdyby nie błędy ortograficzne, ciężko byłoby poznać, że to od tej samej osoby. Przez te trzy miesiące od ostatniego listu, opóźnionego przez niespodziewane i niecodzienne zamiecie zimowe, Tigran wiele się nauczył. Gdy dano mu szansę, okazał się pojętym uczniem. W liście znalazł się też malowany obrazek Najświętszej Panienki oraz kartka z kolejnymi etapami rysowania kózek, kotków i różnych kwiatków, jak instrukcja.

Przez następny tydzień Narine chodziła struta i nie chciała się uśmiechać, od rana do nocy zasępiona, z miną skrzywioną jakby jej kto gwoździ w pięty ponabijał. Na Hakoba krzyczała strasznie, bo brakowało jej cierpliwości na braterskie zaczepki, a z siostrą, nawet gdy spędzały wieczory razem, prawie nie rozmawiała i słuchała jej tylko jednym uchem, zanurzona w posępnych rozważaniach.
Zupełnie nie takiej odpowiedzi od Tigrana się spodziewała. Jakiej — nie była do końca pewna, lecz na pewno nie takiej. Enigmatycznej. Uniżonej. Wczytując się w list raz za razem, miała coraz większe wrażenie, że Tigran z niej kpił. Oczy widziały papier i równiutkie rzędy słów upstrzonych mnóstwem błędów, wyobraźnia natomiast przywoływała odrobinę zatarty, upiększony obraz chłopca, który mówił to wszystko na głos z trochę zadziornym błyskiem w oku. O, przepraszam, panno Narine, ja żem niewdzięczny, twoja jest racja, oczywiście, panno Narine, kajam się, całuję rączki, proszę o wybaczenie jak Theotokos nakazała — a na twarzy  przystojny, szelmowski uśmieszek. Rumieniła się do swoich własnych fantazji, wpół zakochana, wpół urażona, a potem odkładała list do skrzyneczki pod łóżkiem, gasiła lampę, odwracała się na drugi bok i popadała w cichy szloch, mocząc poduszkę łzami.
Jak to, rozeszli się z papą w gniewie? Za co? Za jedzenia zbyt mało? Toć przecie wystarczyło Anoush powiedzieć. Może Tigran coś popsuł, połamał nieostrożnie? Narzędzie jakie zniszczył nieumyślnie, znowu kozę zgubił? No ale ileż można kozy gubić, w końcu chłopak już tyle lat się tym zajmował, wiedział co robi. Nie potrafiła sobie również wyobrazić papy złego na to, że Tigran chce iść do zakonu. Przecież bogobojność to chwalebna cecha, a rąk do pracy w gospodarstwie zawsze się po sąsiadach znajdzie na zastępstwo, ten głupi Jeremiel, chociażby, co tak bezczelnie Tigranowe miejsce zajął.
— Ruziu?
— Tak, mała muszko?
— Myślisz, że papa lubi Jeremiela bardziej niż Tigrana? — spytała Narine, siląc się na lekki, niezobowiązujący ton. Siedziała na poduszce u stóp siostry, obydwie pochylały się nad haftami. Młodsza wyszywała krzyżykowo prosty wzorek kwiatowy na krosenku, starsza natomiast bardziej wymyślną, zdobną mereżkę na krawędzie obrusu.
— To dziwne pytanie. Czemu nad tym myślisz?
Narine wzruszyła ramionami.
— Nie wiem, tak sobie. Bo ja, na ten przykład, go nie lubię. Podlizuje się Hakobowi jak jakiś pucybut, a dla mnie bywa podły.
— Podły? No coś podobnego.
— A owszem. Nie lubię go, przeszkadza mi tutaj i tak się zastanawiałam, czy jest lepszym pastuszkiem niż Tigran, że papa go tu u nas trzyma, czy to tylko dlatego, że Tigran odszedł i się miejsce zrobiło.
— Nare, dobrze wiesz, że to nieszczęśliwy chłopiec. Ojca utracił i to w same święta, straszna tragedia. A nam wypadało gest miłości uczynić, kto więcej posiada ten więcej może podarować. O bliźnim myśl dobrze albo wcale.
— Kiedy ja nie mogę „wcale”, spokoju mi to nie daje. Ruziu, czy papa się gniewa na Tigrana, że ten wybrał posługę, zamiast mieszkać z nami? I że trzeba Jeremiela teraz od nowa uczyć wszystkiego? Przecież Tigran dobrze się trzódką zajmował. Jeremiel na pewno pogubi więcej kóz, założę się o to. Gniewa się za to, hmm? Jak myślisz?
Milczenie Ruzanny się przedłużało. Wreszcie dziewczyna westchnęła głęboko i odparła spokojnie, że nie wie.
Jeszcze tego samego wieczora, gdy Narine wypłakiwała się w poduszkę z tęsknoty, Ruzanna wspomniała o ich rozmowie matce. Trzy dni później, gdy ojciec z Hakobem pojechali wozem do Talina, matka przywołała trzpiotkę do ogrodu, usadziła ją na ławie i bardzo delikatnie jęła wyjaśniać córce pewne dorosłe sprawy, jakie mało która czternastoletnia dziewczynka uważałaby za przyjemne, wyczekiwane czy choćby sprawiedliwe.

Kolejny list do panny Narine z Khor Virap nie nadszedł.
Tigran próbował coś odpisać, ale pierwsze próby rozpuściły się na papierze, atrament rozrobiony gorzkimi łzami chłopca,  czas mijał, a list palił go, jak jad żmii. W końcu poradził się ojca Artura, zrozpaczony i poczynił tak, jak powiedział mu tamten. Zrobił skrzyneczkę dziękczynną, zamknął w niej całą swoją miłość, wszystkie listy od Narine i złożył na ołtarzu Theotokos, zapieczętowane gwoździkami w wieku. Nie poczuł się lepiej, chociaż tak powiedział swojemu opiekunowi ze smutnym uśmiechem.
Minął dzień Pięćdziesiątnicy, minęła Uroczystość Wniebowzięcia. I kolejne święta. Znów przyszła zima, dużo lżejsza. Skończył się rok pański 1699 i rozpoczynało nowe stulecie. Brat Sahak modlił się codziennie pod ołtarzem, gdzie złożył swoje serce, w czasie cichej kontemplacji, aż cierpły mu kolana. Błagał Matkę Boską, aby zabrała ból, który mu towarzyszył, gdy dłonie nie miały dość pracy, a myśli dość modlitwy.  Tigran ukrywał swoją słabość przed braćmi, tłumacząc się, że to kości go bolą, bo rośnie. Nie kłamał, czasami ból był tak mocny, że już nawet nie myślał o Narine. Najczęściej jednak właśnie to robił, żeby odwrócić myśli od złego.
Gdy nadszedł kolejny maj i minął rok od jej wiadomości, a świat zakwitł kwieciem, zebrał z polany bukiet kwiatów. Ułożył go obok skrzyneczki. Dla Theotokos. I dla Narine. Modlił się całą noc i ojciec Artur zastał go na wpół śpiącego pod ołtarzem. Powoli mijała jednak głęboka rozpacz, zostawał jedynie szary smutek, wypłowiały, jak jego habit, ale wciąż obecny. Monotonia życia przetykana kolorowymi nićmi pielgrzymów, poetów i uczonych, którzy szukali natchnienia w monastyrze. Sahak okazał się pilnym uczniem, a opat coraz mniej dawał mu obowiązków w klasztorze na rzecz edukacji. Języki, malunki, filozofia, historia, astrologia. Nadal jednak Tigran często pasał kozy, bo lubił bose wycieczki po skalistych ścieżkach i widoki, jakie oferowały halle. I tak minął kolejny rok.
I kolejny.
I kolejny.
Przyszła kolejna zła zima. Nie mroźna, ale pełna śnieżnych zamieci. A gdy śniegu jest wiele, ogromne są również roztopy. Wiosna 1702 roku okazała się tak samo wyczekiwana, jak i przerażająca. Strumienie trwały brzegi, wody wylewały, nadchodziła powódź. Braciszkowie byli bezpieczni, na swojej górze, wśród wysokich średniowiecznych murów, ale nie wioski u podnóża. Otwierali więc swoje bramy na kolejnych uciekinierów, szykowali miejsca w refektarzu, w salach nauki, w końcu też umieszczali ludzi w celach, samemu gnieżdżąc się w zbyt małych przestrzeniach.
Starsi mnisi gotowali kotły zupy, rozdzielali obowiązki, udzielali nauk, podczas gdy młodsi, w tym Tigran, schodzili na dół, pomagając mężczyznom z wiosek zbierać dobytek i przenosić na wyższe partie.
A wody wzbierały, nurty przybierały na sile i zaczęły padać ulewne deszcze, utrudniając ucieczkę. Łydki brata Sahaka piekły, gdy po raz kolejny przemierzał tę samą trasę pod górę. Habit na jego grzbiecie ciążył od wody, podobnie jak mały chłopiec, który zemdlony płaczem, siedział mu na barkach, z głową na jego głowie. Oprócz niego Sahak ciągnął wózek młodej matki, która z torbami szła u jego boku, opowiadając mu o tym, co zbroił jej synek, próbując dodać wszystkim otuchy.
Wtedy brat Sahak zaczął kaszleć.

— Nare, nie wygłupiaj się, proszę, otwórz drzwi.
Bielizna, halka, zapasowe trzewiki na nabożeństwa, chusta na głowę… nie, dwie chusty. I sweter, jest środek lata, ale nocą może być chłodno.
— Narine, skowronku, słyszysz?
Jedwabne chustki, szczotka, olejek, wstążki. Czepiec, welon. Obrazek Świętej Matki i czotka. Zerwała się nagle, sięgnęła do szuflady w toaletce i wyjęła zdobione kamyczkami drewniane puzderko, w którym trzymała otrzymaną od matki i babek biżuterię. Nie miała własnego złota, a przecież musiała wziąć ze sobą coś na wypadek, gdyby przyszło jej komuś płacić. A nuż koniom coś się stanie po drodze albo trzeba będzie łożyć na nocleg i popas, nigdy nie wiadomo. Pożyczę od papy zegarek, pomyślała. Pożyczę, a potem powiem, że w kuchni mu się zapodział i pod kredensem go znalazłam. Albo w ogóle nic nie będę mówić, a przy powrocie cisnę go po złości do rzeki i niech przepadnie. Tylko żeby Jeremiel na nią nie naskarżył. Przygryzła wargę, patrząc w swoje odbicie w lustrze toaletki. Zrobiła niewinną minę, lekko wysunęła dolną wargę. Zgarnęła kosmyk czarnych włosów i zaczesała go za ucho, celowo czyniąc gest przesadnie powłóczystym i odsłaniając kawałek szyi. Zatrzepotała rzęsami.
Po mniej więcej dwóch latach od dnia, w którym ojciec wziął chłopca na parobka, Narine i Jeremiel przestali wreszcie drzeć koty. Dziewczynka pastwiła się nad synem zmarłego Micajaha niemiłosiernie, nienawidziła go szczerze i płomiennie za to, że zajął miejsce Tigrana we dworku i za nic w świecie nie dała się przejednać. Trwało to do czasu, gdy Hakob znów zachorował poważnie, wówczas to Jeremiel okazał Nari trochę sympatii, braterskiej, jak jej się na początku wydawało. Później zrozumiała, że chłopiec skrycie się w niej durzył i całe to dokuczanie było jedynie końskimi zalotami. Prawie szesnastoletnia wówczas panienka Narine, mądrzejsza w zakresie nie tych spraw, którymi powinna się była interesować, chętnie wykorzystywała adoratora, prosząc go o różne drobne, nieszkodliwe przysługi i dotrzymywanie swoich tajemnic. Ku jej zdziwieniu, Jeremiel tajemnic owych dotrzymywał, nie wydawał ich Hakobowi, z którym się przyjaźnił. Owinęła go sobie wokół palca.
Teraz planowała ubłagać go, żeby oporządził konie i w sekrecie przed jej rodzicami zabrał ją w daleką drogę do Khor Virap. Nie wiedziała, jakim cudem matka dowiedziała się o jej zakusach, lecz to niczego nie zmieniało. Pojedzie do monasteru i koniec, bez dyskusji. Jej pierwszy prawdziwy przyjaciel cierpiał potwornie i oddawał ducha na twardej zakonnej pryczy. Tak młodo, zbyt młodo! Nikt nie powinien umierać w takim wieku, jeszcze tyle życia przed nimi. A to wszystko przez nią. Gdyby nie ona, ojciec nie wygnałby biednego Tigrana i nie zamknąłby go w zimnych murach, gdzie codziennie kazano mu wstawać przed świtem, klęczeć na grochu i gdzie brakowało nawet papieru na listy. Serce jej pękało, wyrzuty sumienia rozdzierały ją na strzępy.
— NARE! Na litość boską, natychmiast otwórz te drzwi! Do grobu mnie doprowadzisz, dzierlatko!
Narine zacisnęła mocno zęby. Jej odbicie w lustrze nagle zhardziało, romantyczne roztrzepanie zniknęło z twarzy i ustąpiło twardemu, nieustępliwemu spojrzeniu pod ciemnymi, ściągniętymi gniewnie brwiami.
Pojedzie tam, choćby ojciec miał ją wydziedziczyć, oddać do sióstr, albo, co gorsza, wydać za mąż za karę. Nic jej to nie obchodziło. Wzięła głęboki wdech i podeszła do drzwi, żeby otworzyć matce.
— Jeśli mnie bodaj odrobinkę miłujesz, Matko, daj mi się chociaż z nim pożegnać zanim Bóg go zabierze — wypaliła od razu przez szparkę w drzwiach. — Albo to, albo niech Bóg i mnie zabiera.



Wóz kolebał się miarowo na boki, staczając się powoli ze zboczy po nierównej drodze. Varseh siedziała na ławeczce w cieniu pod płóciennym daszkiem kibitki i śpiewała na głos, Narine natomiast przycupnęła na brzegu wagonu z nogami spuszczonymi nad ziemię i machała nimi, zanurzona we wspomnieniach. Myślała dużo o tym, co działo się w jej życiu w ciągu trzech lat, od kiedy dowiedziała się od matki gorzkiej prawdy i przestali z Tigranem wymieniać listy. Pamiętała jakby to było wczoraj, jak padła przed matką na kolana i błagała, by ta pozwoliła jej odwiedzić chłopca po raz ostatni. Chciała go przynajmniej przeprosić, usłyszeć od niego, że jej wybacza — lub też nie, cokolwiek by wybrał, musiałaby to zaakceptować, chciała po prostu by powiedział jej to w twarz. Tak bardzo za nim tęskniła, że wymykało się to zdrowemu rozsądkowi. Śniła o nim noc w noc i budziła się płacząc.
Niczego jednak nie ugrała. Później w akcie desperacji odgrażała się, że i ona w takim razie pójdzie do zakonu i będzie po kres swojego życia bić czołem w zimną posadzkę gdzieś w górskiej twierdzy, złoży śluby milczenia i już nigdy, przenigdy do nikogusieńko się nie odezwie.
Histeria minęła, takoż i pragnienie zostania siostrą zakonną. Czas płynął. Ruzanna wyszła za mąż i zmieniła dom, miała teraz dwadzieścia trzy lata i była drugi raz przy nadziei. Pisywała, że jest bardzo szczęśliwa, ale Nari była święcie przekonana, że Ruzia w swoich listach wierutnie kłamie. Jak ktokolwiek na tym świecie mógł być naprawdę szczęśliwy, skoro Narine nie była? Ona była smutna, więc inni też powinni.
Wtedy matka nie dała się przebłagać. Teraz też na początku odmówiła, tłumacząc, że w dolinach przez roztopy i powodzie nie było bezpiecznie. Na dodatek Hakob znów źle się czuł i nie chciała go zostawiać. Nari stwierdziła wówczas, że jeśli nie dla Tigrana, to na służbę Panu Bogu winna ją puścić, pozwolić pomagać bliźnim, którzy się chronili w monastyrze. Chciała przywieźć im odzież, pledy, tkaniny i bandaże, rozdać dobra domowe i swoją starą konfekcję, z której już wyrosła, chciała oferować ręce gotowe do pracy. Mogła pomóc gotować i karmić, opiekować się dziećmi powodzian. Niczego takiego nie potrafiła robić wprawnie, ale za to umiała dbać o chorych i słabszych. Nauczyła się tego przy często podupadającym na zdrowiu starszym bracie.
Wieźli przeto kibitką własności, których Margaryanowie posiadali w nadmiarze: naczynia, samorobne sery, kanki z mlekiem, czesaną wełnę, skóry, korzenie i bulwy, wypchane słomą laleczki i wystruganych z drewna ułanów na konikach. A Narine modliła się w rytm kołysania wozu, by Theotokos pozwoliła jej zdążyć do Tigrana.

Najpierw mogła zobaczyć potężny masyw Araratu, który stawał się niemożliwie ogromny z każdą przebytą stają. Górował nad wszystkim swoją bielą wiecznych śniegów, groźnymi skałami, obiecującymi śmierć wędrowcom, którzy mieliby śmiałość wspinać się na jego szczyty. Pośród ogromu wzgórz, na bezpiecznych drogach, łatwo dało się obserwować pokłosie zbyt wielkich dla ziemi roztopów. Ponad tafle tymczasowych jezior wystawały dachy domów, po wodzie pływał zniszczony dobytek i napęczniałe od gazu zwierzęta, które nie zdążyły zbiec przed okrutnym losem. Na szczęście deszcze już zaprzestały opadów i woda z wolna zaczynała się cofać, ale nijak dało się określić, kiedy znikną mijane przydrożne obozowiska, gdzie w kolorowych namiotach koczowały całe grupy pozbawione dachu nad głową.
Pierwszym znakiem, że są blisko Khor Virat okazał się brak tymczasowych siedlisk. Wszyscy, którzy byli dość blisko, aby dotrzeć do tego etapu, schronili się właśnie w klasztorze, gdzie braciszkowie mogli dopomóc medykamentami, czystą wodą ze studni, kuchnią oraz łaźnią. I teraz niewielki klasztor otoczony murem przypominał bardziej festyn. Plac dookoła maleńkiej cerkwi wypełnił się takimi samymi namiotami, w których spano i trzymano swój dobytek. Po prowizorycznych uliczkach, które organicznie wytworzyły się między przejściami biegały dzieci, a kobiety z wielkimi koszami prania rozwieszały koszuliny, halki i inną bieliznę na rozciągniętych sznurkach. Przy zewnętrznym murze mężczyźni kończyli zbijać kolejną zagrodę dla uratowanych zwierząt, oznakowanych farbami oraz wstążkami. Między kolorową gawiedzią przechodzili mnisi. Było ich mniej, niż można się spodziewać, ale wyróżniali się czernią swoich luźnych habitów, krzyżem na piersi i długimi brodami. Zakonnicy chodzili bez pośpiechu pomiędzy uciekającymi przed powodzią, niektórzy coś spisywali, inni pomagali przy chorych, a jeszcze ktoś inny służył ramieniem do płaczu i rozmową.
Gdy wóz, którym jechała Narine, zatrzymał się przed bramą, bo dalej nie było sposób jechać, zaraz skierował się do nich przysadzisty mnich, kołysząc się lekko w kaczym chodzie, uwydatnionym przez pękaty brzuch. Mężczyzna miał niesamowicie przyjazną twarz, miły uśmiech i bardzo błękitne oczy, niespotykane na tym terenie. Musiał mieć więcej niż czterdzieści lat, ale ciężko było to określić, bo dzięki tuszy, zmarszczki nie były aż tak widoczne. A te miał na pewno od uśmiechu, który swoim ciepłem mógłby stopić Ararat.
— Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus, Maryja Zawsze Dziewica i wszyscy Święci! — zawołał donośnym tonem, przyspieszając kroku i machając do nich. — Nie mamy już zbytnio miejsca na obozy, ale na pewno jakoś dopomożemy. Nie spodziewaliśmy się już żadnych przybyłych, z daleka chadzacie? Prędko, prędko, ugrzejta się w kuchni, akurat robim zupę, ha, jak codziennie — mówił szybko brat Anton, nie dając dojść kobietom do słowa. Dopiero gdy zrobił pauzę, aby kogoś zawołać, wtrąciła się Varseh.
— Przyjeżdżamy z majątku Margaryanów, którego jestem panią, aby dopomóc bardziej potrzebującym.
Zdumiały ojciec Anton zmrużył oczy, wzrok miał już nie ten, co kiedyś. Wtedy dopiero zauważył piękne kamizele z futra i kubrak na grzbiecie kobiety, jak dostojnie się nosiła.
— Proszę o wybaczenie, pani Margaryan! Niech Bóg i Theotokos wynagrodzą w błogosławieństwie i dzieciach, niech będą ci dzięki za tak chrześcijańskie zachowanie. —Odwrócił się w stronę placu i zawołał: — Artur! Hark!
Hark, który najwidoczniej, pomimo gróźb, nie zdecydował się na ucieczkę z klasztoru, był chłopcem drobnej kości, o nieco odstających uszach i nierównej brodzie, zdecydowanie trzymanej ze względu na zasady zakonu, nie urodę oraz nieco spiczastym nosie. Uśmiechnął się promiennie do pani Varseh i również ją pozdrowił, gdy brat Anton przedstawił sytuację. Pomógł kobietom zsiąść z wozu, puszczając przy tym do Narine oczko, za co został dobrodusznie nazwany łobuzem przez drugiego zakonnika.
Wtedy nadszedł ojciec Artur, poważny jegomość o orlim nosie, o twarzy niezbyt starej, ale naznaczonej słońcem i niepogodą oraz głębokimi cieniami zmęczenia.
— Pani Margaryan, nie spodziewałem się pani tak prędko. Chyba wyprzedziła pani swoją wiadomość. A to musi być pani córka? — przyglądał się badawczo Narine, która swojego czasu narobiła jego podopiecznemu tyle kłopotu.